Ыджда сертиыс Австралия — медся ичӧт му юкӧн, но век жӧ Европа территория серти сійӧ лоӧ 4⁄5 юкӧныс ыджда. Йӧз лыд серти жӧ сійӧ сетчӧ Европалы унапӧв.

Австралия сулалӧ Лунвыв мусярджынйын — ылын мукӧд му юкӧнъясысь. Неуна ичӧтджык войвыв юкӧныс сылӧн — тропик поясын, а ыджыдджыкыс, лунвыв юкӧныс — лунвыв шӧркоддьӧм поясын.

Австралия — абу джуджыд материк, вевдорсяньыс сійӧ вевттьысьӧма горизонт нога либӧ омӧля ньывкӧс пластъясӧн, кодъяс куйлӧны кӧрӧмӧн артмӧм да сэсся киссьӧм важ гӧраяс веркӧсын. Став рытыввыв Австралияыс — кристалл массив, коді вылыссяньыс вевттьысьӧма лыа из да извесьт из слӧйясӧн и вид сертиыс лоӧ ыджыд тшӧтшкӧс вывтас; сӧмын кӧнсюрӧ кайӧны негырысь массивъяс, либӧ паныдасьлӧны сола тыяса гуранъяс.

Австралияӧс аддзӧмаӧсь да восьтӧмаӧсь европеечьяс став мукӧд му юкӧнъяс бӧрын, не кӧ лыддьыны Антарктидаӧс, кодӧс восьтӧмны сёрӧнджык на.

Медвойдӧр му гӧгӧр ветлігтырйи Магеллан (1521-ӧд воӧ) аддзӧма аслас туй вылын Австралиялысь Марианна діяс. Сы бӧрын европаса саридзвуджысьяс аддзӧмны (восьтісны) Выль Гвинея.

Америка войвылас олöны сэтшöм жö пемöсъяс, кутшöмъяс олöны Азия да Европа войвылын, но кымын водзö лунвывлань, сымын ёнджыка да ёнджыка торъялöны Америкаса пемöсъяс Важ му пемöсъясысь. Америкаса тундраясын олöны: войвыв кöр, мускуса öш, полюсдорса руч, еджыд байдöг; вöръясын олöны: уръяс, ручьяс, кöинъяс, зэв гырысь руд ошъяс да мукöдсикас дона куа вöрпиян.

Кыдзи Войвыв Америкаын, сiдз жö и Лунвыв Америкаын пöшти став тöдчанаджык юяс пансьöны Кордильераын да визувтöны паськыд шыльыдiнъясöд Атлантика океанö. Войвыв Америкаын медкузь юыс — Миссисипи, аслас Миссури, Огайо да мукöд вожъясöн; медшöр ю йыв пыддиыс кö сылысь лыддьыны Миссури, сэки Миссисипи — кузьта сертиыс медводдза ю мушар вылын (6800 км). Аслас гудыр ваöн Миссисипи нуö зэв уна нюйт да лыа; сы понда Мексика куръяö усянiнас Миссисипи вöчö зэв ыджыд дельта, кодi воысь-во водзöджык да водзöджык петö куръяас.

Америка рытыввыв вадор пöлöн, Аляскасянь Биа Муöдз, кыссьöны му вылын медся кузь гӧраяс – Кордильера, Лунвыв Америкаын найö шусьöны Андъясöн. Тайö гӧраясыс орлöны сöмын öти местаын — Панама вуджанiнын. Пöшти кузялаыс найö мунöны некымын орчча мусюрöн. Войвыв Америкаын татшöм мусюрыс уна, и найö сэн шусьöны торъя нимъясöн: Чуграяс, Сьерра-Невада, Вадорсаяс да мукöд. Тайöмусюръяс костас куйлöны зэв паськыд платояс, кыдзи Мексика плато да Войвыв-Америкаса Ыджыд плато, сiдз шусяна Ыджыд бассейн.

Ыджда сертиыс Америка сетчö сöмын Азиялы. Барров нöрыс войвывсянь Горн нöрыс лунвылöдз сiйö кыссьö 15 сюрс км кузьта.

Америка куйлö медся тöдчана кык океан костын. Мукöд материкъяссянь сiйö ылын либö весигтö зэв ылын, но та пыдди Америкасянь мунöны сэтчö веськыд туйяс восьса океанъясöд. Сiдзсö, öти нырднас Америка матöдз воö Азия дiнö, но сiйö местаас олö этша йöз.